Narin isminde sekiz yaşında bir hoş çocuk Diyarbakır’ın Tavşantepe’sinde öldürüldü. Dışa kapalı, hepsi birbirine kan bağıyla bağlı beşerler tarafından cesedi yok edilmeye çalışıldı. Devleti, güvenlik güçlerini, toplumu ve medyayı çaresiz bırakan bir giz perdesi altında Narin’e ne olduğu, nasıl öldürüldüğü hala bilinmiyor. Spekülasyonlar, açıklamalar, uzman görüşleri, kestirimler havalarda uçuyor. Köyde yaşayanların soruşturmayı saptırmak için çeşitli oyunlar tezgahladıkları, araştırma gruplarını şaşırtmak için örgütlü bir formda çeşitli tertiplerde bulundukları anlaşılıyor.
Tavşantepe üzere kapalı feodal yapılar kendi içlerinde örtük bir hiyerarşik sistem yaratarak yapının modülü olarak yaşayan insanları aşikâr bir sistemde davranmaya zorlarlar. Bu feodal yapının en kıymetli ögesi kuşkusuz dindir. Hem ekonomik hayat hem inanç dünyası bir kadro güç odakları tarafından denetim edilir. Bu cins kapalı yapıların kendilerine nazaran savunma sistemleri de vardır. Kol kırılır yen içinde kalır. Mahallî güç merkezleri ne kadar istiyorsa dışarıya o kadar bilgi sızar. Bu çeşit yapılarda yaşayan beşerler kendi rızalarıymış üzere görünen kültürel ve ruhsal düzeneklerle birbirlerine adeta kilitlenirler. Dışarıda kabahat olarak kabul edilen hareket ve süreçler bile ekonomik, dinî, kültürel ve feodal yıkama araçlarıyla legal hale getirilir, muhakkak cins olaylar birlik ve bütünlüğe ziyan vereceği düşünülerek dışarıya karşı gizlenir.
Tavşantepe olayı bana bir sineması hatırlattı. 2004 yılında Hint asıllı Amerikalı direktör M. Night Shyamalan tarafından senaryosu yazılan ve yönetilen The Village (Köy) isimli sinema. Shyamalan; Altıncı His, İşaretler üzere büyük gişe yapan sinemaların direktörü.
“The Village” sinemasını İzleyenler düzgün hatırlayacaktır ancak izlememiş olanlar için özetini burada kısaca ben vereyim.
Filme bahis olaylar ismi verilmeyen ve Pennsylvania’da olduğu sanılan bir köyde geçer. Bu küçük köy Tavşantepe üzere bir yerdir. Köydeki güç alakaları kilise etrafında örgütlenmiş köyün yaşlıları tarafından oluşturulmuş bir güç merkezine dayanır. Köyde ağır bir kurallar silsilesi vardır ve bu kurallar köyün ihtiyarlarından oluşan seçkin merkez tarafından izlenir ve denetlenir. Köyün etrafı bir duvar sistemiyle köyü çevreleyen ormandan ayrılmıştır. Köyde yaşayanların bu duvarı aşması yasaktır. Bu yasağı manalı hale getirmek için de ormana kırmızı renkli korkutucu objeler yerleştirilmiştir. Köyden birileri duvara yaklaştığında bu kırmızı canavarlar kükremeye, korkutucu sesler çıkarmaya başlar. Aslında bu kırmızı renkli canavarımsı nesneleri oralara yerleştirenler ve efektleri korkutucu seslerle destekleyenler köy halkının dışarı çıkmasını istemeyen kilise takviyeli yaşlı seçkin zevattır.
Özellikle çocuklara ormanın canavarlarla dolu tehlikeli bir yer olduğu anlatılır. Kilisedeki ayinlerde bu hususun altı çizilir. Sinemadaki karakterlerden birisi görme engelli Ivy’dir. Ona zımnî bâtın aşk hisseden Noah sık sık Ivy’nin etrafında görülür. Bu orman, ormanda fecî sesler çıkarak kırmızı pelerinli canavarlar gençlerin daima ilgi odağındadır.
Köydeki bir genç kimin yaptığı belirli olmayan bir şiddete maruz kalır ve ağır yaralanır. Sonra bu yaralamanın ihtiyar seçkinlerin talimatıyla yapıldığı sinemada ima edilir. Bu yaralı gencin tedavisi için ilaca gereksinim vardır. Görme engelli Ivy ilaç sağlamak için köyün dışına çıkmaya karar verir. Noah’la birlikte köyü terk eder. Bu sırada ihtiyar seçkinlerin tasarladığı ses ve imajlardan oluşan birçok müthiş mahzuru aşarlar ve nihayet köyün dışına varırlar. Ulaştıkları noktada bir kamyon sürücüsüne rastlarlar ve ardından bir park bekçisinin de yardımıyla ilaçları alarak köye geri dönerler.
Bütün tılsım, ihtiyar seçkinin itinayla tasarladığı bütün baskıcı, uydurma sistem yerle bir olur.
Akademik mesleğim müddetince oldukça bir gücümü paradigma kavramına harcadığım için bu sinema bende fevkalade bir aydınlanmaya yol açtı. Paradigmalar, ve tıpkı formda ideolojiler, dinler, feodal yapılar kendilerine The Village’de görselleştirilen şekilde müdafaa kalkanları yaratırlar. İçe kapalı bu yapılar hitap ettikleri kitleyi bir ve bütün ve tam teslim olmuş halde tutabilmek için bir ekip dehşet ögeleri geliştirirler. Dışarıda daima bir “öcü” vardır.
Amerikan kapitalizmine, Sovyet komünüzmine, Katolik kilisesine nazaran dışarıda, direktör Shyamalan’ın kullandığı renk kodu ile, “kırmızı/kızıl” renkli, dehşetli sesler çıkaran, nahoş canavarlar vardır. Her yapı ve ideoloji kendini bu türlü savunur. Bizim dışımızdaki “onlar” tehlikeli ve vahimdir. Bütün emelleri bizi yok etmek, yemektir. Shyamalan sinemasında bu gerçeği bir köy üzerinden anlatmaktadır.
Bu manada, hem direktör Shyamalan çok zeki bir simenacıdır, hem de bu direktörün “The Village sineması son derece derin çözümlemeler üzerine kurgulanmıştır. Sinema bana nazaran son derece bilimsel, son derece analitik çözümlemeler içeren bir yorumlamayı içerir.
Filmdeki Ivy karakteri değişiktir. Paradigma konusunu işleyen çeşitli kitaplarımda vurguladım. Bilimden sanata, siyasetten ihtilallere kadar çabucak her alanda paradigmaları değiştiren ve dönüştürenler hükümran paradigmaya yabancı olanlar, hükümran paradigmaya dışarıdan bakanler, hükümran paradigmanın zaaflarının farkında olanlar ve bu zaafların nasıl giderilebileceği konusunda fikir yürüten cüret sahibi bireylerdir.
Filmdeki Ivy görme engellidir. Görme engelli olduğu için kırmızı renge ve kırmızı ile anlatılan dehşetli palavraya bağışıklıdır. Birebir vakitte cesaretli bir kişiliktir. Direktör Shyamalan sinemaya Ivy’yi görme engelli olarak bu yüzden yerleştirmiştir. Ivy, bütün özellikleriyle kurulu nizamı yerle bir eden başına buyruk bir karakterdir. Tam bir put kırıcıdır.
Film hakkında son olarak şunu lisana getireyim: Fildeki ihtiyar seçkin her paradigmayı, ideolojiyi, yapıyı kuran ve onu ayakta tutan oligarşik güç odağıdır. Ivy kör gözleriyle köyün dışına çıkmayı başararak bu oligarşik seçkinin yarattığı ve ayakta tuttuğu çıkar ağını ve yapıyı yerle bir etmiştir.
Bu nedenlerle, paradigma kavramını anlatırken öğrencilerimden bu sineması izlemelerini ister, sınıfta sinema ve paradigmalar, ideolojiler hakkında bir tartışma yaptırırdım. Zira, aslında direktör Shyamalan, bir “köy” kurgusu üzerinden bize tarih boyunca insanlığı esir alan tarikat-cemaat, ekonomik ve kültürel yapı, feodalite, ideoloji üzere çeşitli yapıların sürece düzeneğini mükemmel bir sinema lisanıyla anlatmaktadır.
Yönetmen Shyamalan’ın “Köy” sineması aslında bize Tavşantepe’de ne olduğunu, Narin’in nasıl öldürüldüğünü ve nasıl yok edildiğini de anlatmaktadır.
Narin cinayetinin ardındaki örtük mekanizmayı anlamaya ve çözmeye çalışmazsak daha çok şaşırmaya devam ederiz. Bu tıp sistemler içinde insan zihnini açmaza sokacak derecede girift ağları barındırır.
Ancak, bakmasını bilene olayın kendisi çok şey anlatır. Dünyalar hoşu Narin güya “The Village’de” bir sinema karakteri üzere duruyor karşımızda. Suçsuz ve cansız. Bu “Köy”de eksik olan ise put kırıcı Ivy karakteri.
Prof. Dr. Hasan Şimşek